Page 53 -

โครงการรวบรวมและจัดทําเอกสารวารสารอิเล็กทรอนิกส์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

42 Humanities Journal Vol.21, No.1 (January-June 2014)

นอกจากต านานรอยพระพุทธบาทใน “อรรถกถาปุณโณวาทสูตร”
ที่ยกมาข้างต้นแล้ว ยังมีการแต่ง “พระปุณโณวาทสูตรคัมภีร์เทศนา” (“พระปุณโณ

วาทสูตรฉบับเทศนา” หรือ “คัมภีร์เทศนาพระปุณโณวาท”) ที่น าประวัติของพระ
ปุณณะและเรื่องการประทับรอยพระพุทธบาทจาก “อรรถกถาปุณโณวาทสูตร”
2
มาแต่งเติมเพิ่มรายละเอียดขึ้นอีกชั้นหนึ่ง บุญเลิศ เสนานันท์ ให้ข้อมูลว่า “พระ
ปุณโณวาทสูตรคัมภีร์เทศนา” จารขึ้นเมื่อพ.ศ.2353 เป็นปีที่ 2 ในรัชกาลสมเด็จ
พระพุทธเลิศหล้านภาลัย ต้นฉบับเป็นตัวอักษรขอม ภาษาบาลี – ไทย (ฉบับ
ล่องชาด) เอกสารดังกล่าวใช้อักขรวิธีแบบเก่าซึ่งน่าจะมีอายุถึงสมัยอยุธยา (กรม
ศิลปากร, 2547: 177) เนื้อเรื่องใน “พระปุณโณวาทสูตรคัมภีร์เทศนา” ส่วนใหญ่

คล้ายคลึงกับใน “อรรถกถาปุณโณวาทสูตร” แม้ว่าจะมีรายละเอียดแตกต่างกัน
อันเนื่องมาจากการเพิ่มเติมบทสนทนา การขยายความ หรือการตัดข้อความ
บางส่วนออก แต่ก็มิได้ท าให้เนื้อหาหลักเปลี่ยนแปลงไป อย่างไรก็ตามผู้วิจัยพบว่า
รายละเอียดที่ “พระปุณโณวาทสูตรคัมภีร์เทศนา” เพิ่มเติมเข้ามานั้น บางส่วนมี
ความส าคัญต่อการวิเคราะห์หาที่มาของต านานรอยพระพุทธบาทสระบุรีใน

วรรณคดีที่ศึกษา ผู้วิจัยจึงแสดงรายละเอียดดังกล่าวไว้ดังนี้
- ระบุว่าพระปุณณะในสมัยที่เป็นพ่อค้าชื่อว่า “มหาบุณ”
- มีการใช้ความเปรียบว่ากระบวนบุษบกของพระพุทธองค์เหมือน
กระบวนของพญาหงส์ที่แวดล้อมไปด้วยเหล่าหงส์บริวาร
- มีการพรรณนาความโศกเศร้าของพระสัจพันธ์ที่มิได้ตามเสด็จ

กลับไปยังกรุงสาวัตถี
- ระบุว่าพระสัจพันธ์เจาะจงทูลขอรอยพระพุทธบาท
- ระบุว่ารอยพระพุทธบาทที่พระพุทธองค์ทรงประทับไว้นั้นเป็น
รอยพระพุทธบาทเบื้องขวา
- ระบุว่าพระพุทธองค์ท าให้เขาสัจพันธบรรพตที่มีความสูง 1 โยชน์
ต ่าลงมาเพื่อให้คนเฒ่าชราเดินทางไปนมัสการรอยพระพุทธบาทได้โดยสะดวก

2
นักภาษาโบราณ 7 ว. ส านักหอสมุดแห่งชาติ.