Page 34 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

รุนสูรุน ระหวางการสืบทอดมีการปรับ ประยุกตและเปลี่ยนแปลง พัฒนา สูญสลายหายไปบางและเกิดใหมเปน

ความรูใหมตามยุคสมัย หรืออาจกลาวไดวาภูมิปญญาทองถิ่นเปนการใชภูมิปญญาหรือความรูในทองถิ่นเพื่อ
การพัฒนาทองถิ่นซึ่งเปนความรูชุดใหม

โดยลักษณะของภูมิปญญาทองถิ่นมี 5 ประการ คือ 1. มีวัฒนธรรมเปนฐาน 2. มีลักษณะผสมผสาน

3. มีความเชื่อมโยงกับความเชื่อ 4. เนนการปฏิบัติที่ถูกทํานองคลองธรรมและพฤติกรรมมนุษย 5. เนน
พฤติกรรมกลุมของหนวยทางสังคมและสถาบันสังคม (เทิดชาย ชวยบํารุง, 2554: 46)

ในงานวิจัยนี้จึงกําหนดใชตามความหมายของภูมิปญญาทองถิ่นดังกลาว

2) ลักษณะและความสําคัญของภูมิปญญาทองถิ่น
ภูมิปญญา (wisdom) คือ องคความรู ความสามารถและทักษะของคนที่เกิดจากการไดสั่งสม

ประสบการณ ที่ผานกระบวนการเลือกสรร เรียนรู ปรุงแตง และถายทอดสืบตอกันมาเพื่อใชแกปญหาและ

พัฒนาวิถีชีวิตของคนใหสมดุลกับสภาพแวดลอมและเหมาะสมกับยุคสมัย ภูมิปญญาเกิดจากการสะสมการ
เรียนรูมาเปนระยะเวลายาวนาน มีลักษณะที่เชื่อมโยงกันหมดในทุกสาขาวิชา ฉะนั้นวิชาเกี่ยวกับเศรษฐกิจ

อาชีพ ความเปนอยู การศึกษา วัฒนธรรม จะผสมกลมกลืนเชื่อมโยงกันหมด ภูมิปญญาเปนผลของ

ประสบการณสั่งสมของคนที่เรียนรูจากการปฏิสัมพันธกับสิ่งแวดลอม ปฏิสัมพันธในกลุมชนเดียวกัน และ
ระหวางกลุมชนหลายๆ ชาติพันธุ รวมไปถึงโลกทัศนที่มีตอสิ่งเหนือธรรมชาติ ภูมิปญญามี 2 ลักษณะคือ

ลักษณะนามธรรม เปนโลกทัศน ชีวทัศน เปนปรัชญาในการดําเนินชีวิต เปนเรื่องเกี่ยวกับการเกิด แก เจ็บ ตาย

คุณคาและความหมายของทุกสิ่งในชีวิตประจําวัน และลักษณะรูปธรรม เปนเรื่องเฉพาะดาน เชน การทํามา
หากิน การเกษตร หัตถกรรม ศิลปะ ดนตรีและอื่นๆ ภูมิปญญาเหลานี้สะทอนออกมาเปน 3 ลักษณะที่สัมพันธ

ใกลชิดกัน คือ
1) ความสัมพันธระหวางคนกับโลก คนกับสิ่งแวดลอม สัตว พืช ธรรมชาติ

2) ความสัมพันธระหวางคนกับคน มีอยูรวมกันในสังคมหรือชุมชน

และ 3) ความสัมพันธระหวางคนกับสิ่งเหนือธรรมชาติ (สิ่งศักดิ์สิทธิ์) สิ่งที่ไมสามารถสัมผัสได
ทั้งสามลักษณะนี้ คือ ชีวิตของปุถุชนทั่วไปที่สะทอนออกมาถึงภูมิปญญาในการดําเนินชีวิตอยางมี

เอกภาพ โดยผานกระบวนการทางจารีต ประเพณี วิถีชีวิต การทํามาหากินและพิธีกรรมตางๆ เพื่อใหเกิดความ
สมดุลระหวางความสัมพันธเหลานี้ เปาหมายก็คือเพื่อใหเกิดความสุขทั้งในสวนที่เปนชุมชน หมูบาน และใน

สวนที่เปนปจเจกของชาวบาน ถาหากเกิดปญหาทางดานความไมสมดุลกันขึ้นก็จะกอใหเกิดความไมสงบสุข

เกิดปญหาในหมูบานและชุมชน (ประเวศ วะสี, 2530: 75)
ภูมิปญญาทองถิ่นกับการพัฒนาเปนเรื่องสําคัญที่ตองคํานึงถึงกระบวนการจัดการที่มีลักษณะเชิงซอน

มีลักษณะที่ซอนทับกันหลายมิติ อันเปนการปฏิเสธแนวทางการพัฒนาประเทศไทยที่ผานมาที่ใชฐานความรู

ชนิดเดียว ประเภทเดียว ซึ่งเรียกวา “ความรูทางวิทยาศาสตร” เพียงประการเดียวเทานั้น ถึงแมวาโดย
ขอเท็จจริงแลวความรูทางวิทยาศาสตรจะเปนความรูที่มีความสําคัญก็ตาม ในขณะเดียวกันโลกยุคปจจุบันก็มี

วัฒนธรรมที่หลากหลาย มีมนุษยตางวัฒนธรรม ซึ่งลวนแลวแตไดสรางภูมิปญญาของตนเองขึ้นมา ทําใหมนุษย

2 - 15