Page 32 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

1) ความหมายของภูมิปญญาทองถิ่น

จากกระแสของภูมิปญญาทองถิ่นที่ไดรับการกลาวถึงอยางกวางขวาง ไดมีนักวิชาการ นักพัฒนาชุมชน
ปราชญชาวบาน กลุม/ องคกรชุมชน ไดใหความหมายของภูมิปญญาทองถิ่นไวดังตอไปนี้

กรมสงเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม (2559: 12) ไดใหความหมายของภูมิปญญาวาหมายถึง

องคความรู ความสามารถและทักษะซึ่งเกิดจากการสั่งสมประสบการณที่ผานกระบวนการเรียนรู เลือกสรร
ปรุงแตง พัฒนา ถายทอดสืบตอกันมาเพื่อใชแกปญหาและพัฒนาวิถีชีวิตใหสมดุลกับสภาพแวดลอมและ

เหมาะสมกับยุคสมัย ภูมิปญญาของไทยมีความเดนชัดในหลายดาน ทั้งดานเกษตรกรรม ศิลปกรรม
วรรณกรรมและภาษา

ยศ สันตสมบัติ (2542: 51-58) ไดใหความหมายของคําวาภูมิปญญาทองถิ่นวา เปนองคความรูที่
พัฒนาขึ้นมาในบริบททางกายภาพและวัฒนธรรมของการปฏิสัมพันธระหวางคนกับระบบนิเวศ มีการสืบทอด

และพัฒนามาเปนเวลานับรอยนับพันป และมีการปรับตัวและเปลี่ยนแปลงพัฒนาไปตามบริบททางเศรษฐกิจ

สังคม และการเมืองที่เปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย ภูมิปญญาทองถิ่นกอกําเนิดขึ้นจากเครือขายความสัมพันธ
ทางสังคมและมีลักษณะเปนองครวมรอบดาน โดยมิอาจแยกสวนตางๆ ออกจากกันไปอยางเด็ดขาด อยางไร

ก็ตามสามารถแบงแยกเพื่อการวิเคราะหองคประกอบของภูมิปญญาทองถิ่นไดเปน 4 ระดับ คือ 1. องคความรู

ในเรื่องอาหารและยา 2. องคความรูในเรื่องระบบการผลิตและการจัดการทรัพยากร 3. ภูมิปญญาพื้นบานที่
ปรากฏในรูปความเชื่อ พิธีกรรม จารีตประเพณี และวิถีปฏิบัติ และ 4. วิธีคิด

จารุวรรณ ธรรมวัตร (อางถึงใน นัฐวุฒิ สิงหกุล และชินวร ฟาดิษฐี, 2548: 61) ไดกลาวถึงคําวา

ภูมิปญญาและภูมิปญญาพื้นบานไวในหนังสือเรื่องภูมิปญญาอีสาน โดยใหความหมายของคําวา
ภูมิปญญา ไววาหมายถึง แบบแผนการดําเนินชีวิตที่มีคุณคา แสดงถึงความเฉลียวฉลาดของบุคคลและสังคม

ซึ่งไดสั่งสมและปฏิบัติสืบตอกันมา ภูมิปญญาจะเปนทรัพยากรบุคคลหรือทรัพยากรความรูก็ได ทรัพยากรที่ถือ
วาเปนภูมิปญญา ไดแก ความรูเกี่ยวกับอาชีพตาง ๆ จารีตประเพณี ภาษา วรรณกรรม สถาปตยกรรม ดนตรี

นาฏศิลป และการรักษาโรคภัยไขเจ็บ สวนภูมิปญญาพื้นบาน หมายถึง ทรัพยากรความรู ทรัพยากรบุคคลที่มี

อยูในทองถิ่นแตละแหง ซึ่งอาจเปนลักษณะเฉพาะตนหรือเปนลักษณะสากลที่หลายๆ ทองถิ่นมีคลายกันก็ได
ภูมิปญญาพื้นบานในแตละทองถิ่นเกิดจากการแสวงหาความรูเพื่อเอาชนะอุปสรรคทางธรรมชาติและทางสังคม

ที่จําเปนตอการดําเนินชีวิต ดังนั้นจึงเกี่ยวของกับการผลิตและวิถีชีวิตชาวบาน ลักษณะเดนของภูมิปญญา
พื้นบานคือ สรางสํานึกความเปนหมูคณะสูง ทั้งในระดับครอบครัวและเครือญาติ

เสรี พงศพิศ (2546) กลาววา ภูมิปญญา (Wisdom) คือ ศาสตรและศิลปของการดําเนินชีวิตซึ่งผูคน

ไดสั่งสมสืบทอดกันมาเปนเวลาชานาน จากพอแม ปูยาตายาย สูลูกหลาน จากคนรุนหนึ่งสูอีกรุนหนึ่ง จากอดีต
ถึงปจจุบัน ภูมิปญญาเปนศาสตร คือ เปนความรูเกี่ยวกับการดําเนินชีวิต ปจจัยสี่ การทํามาหากิน การอยู

รวมกับธรรมชาติสิ่งแวดลอมและการอยูรวมกันในสังคม ภูมิปญญาเปนศิลป คือ เปนความรูที่มีคุณคาดีงาม

ที่ผูคนไดคิดคนขึ้นมา ไมใชดวยสมองแตเพียงอยางเดียว แตดวยอารมณ ความรูสึกและจิตวิญญาณ

2 - 13