Page 79 -
P. 79
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
วัฒนธรรมเกษตรแบบไทยๆ เพื่อให้อยู่รอดจากวิกฤต
เศรษฐกิจและภาวะน�้ามันแพง คงต้องออกแรงกันอย่างมาก
เพราะชาวบ้านขายควายออกไปเกือบหมดแล้ว ควาย
ลดจ�านวนลงจากประมาณ ๔ ล้าน เมื่อ ๑๐ ปีที่แล้ว
เหลือเพียงประมาณ ๑ ล้านตัวในปัจจุบัน ภาพที่เห็น
และน่าสลดใจ คือรถบรรทุกควายเข้าโรงเชือดคันแล้ว
คันเล่า นักวิชาการที่เกี่ยวข้องกับการวิจัยและส่งเสริม
การเลี้ยงควายเคยวิเคราะห์ กันว่าเป็นเพราะควายราคา
ไม่ดี (ในอดีต) ไม่มีสิ่งจูงใจให้ชาวบ้านเลี้ยงควายอีกต่อไป
ควายจึงถูกขายออก แต่ครั้นเมื่อควายมีราคาดีเกือบ
เครื่องจักร ที่สามารถใช้งานได้ดีกว่าแรงงานควาย และ เทียบเท่าวัวตามที่เห็นในตลาดนัดวัวควายใน ชนบทใน
รวดเร็วกว่า ควายเข้ามามีบทบาทในประเทศมากขึ้น ปัจจุบัน ชาวบ้านก็ยังคงขายควายต่อไปเพราะราคาดี
ชาวนาจึงผันวิถีชีวิตของตนให้กับเทคโนโลยีที่ทันสมัยนี้ โดยที่คิดว่าไม่
จึงลืมวัฒนธรรมของตนเอง ท�าให้ควายมีบทบาทน้อยลง จ�า เป็นต้องใช้ควายอีกต่อไป เพราะสามารถหาซื้อ
ในปัจจุบัน หรือเช่ารถไถมาใช้เตรียมดินเพาะปลูกแทน เมื่อประมาณ
ส�าหรับประเทศไทยซึ่งรากฐานคือการเกษตร ๘ ปีที่แล้ว เคยมีการวิเคราะห์ปัจจัยที่ท�าให้ชาวบ้าน
แต่การเกษตรเป็นภาคที่ได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาล บางหมู่บ้านของจังหวัดสุรินทร์เลิกใช้แรงงานควายนั้น
น้อยกว่าภาคธุรกิจและอุตสาหกรรม เกษตรกรนับวัน เป็นเพราะ
แต่จะอ่อนแอลง โดยเฉพาะช่วงก่อนวิกฤตเศรษฐกิจ ๑) ขาดแรงงานในครัวเรือน แรงงานวัยท�างาน
ความแตกต่างระหว่างคนรวยในภาคธุรกิจและอุตสาหกรรม อพยพมาท�างานในโรงงาน เหลือแต่แรงงานผู้อาวุโสซึ่งก็
กับคนในภาคเกษตรมีอยู่มาก แรงงานในชนบทเคลื่อนย้าย ท�าไร่ไถนาไม่ไหวแล้ว
เข้าสู่ภาคอุตสาหกรรม มีการสร้างปัจจัยสนับสนุนการใช้ ๒) ค่านิยมและวัตถุนิยม ถ้าบ้านใดใช้รถไถดูมี
เครื่องมือเครื่องจักรในการเกษตรกันมาก ประกอบกับ ฐานะทางเศรษฐกิจ และดูทันสมัยกว่า
คนส่วนใหญ่หลงความทันสมัยในวัตถุนิยมมากกว่า ๓) มีแหล่งสินเชื่อให้กู้เงินซื้อรถไถ ซึ่งชาวบ้าน
พิจารณาถึงความคุ้ม แรงงานวัวควายที่เคยใช้ในระบบ บางรายเป็นหนี้เป็นสินด้วยการกู้นี้
การท�าไร่ไถนาของเกษตรกรรายย่อยในชนบทถูกมองว่า ๔) สภาพฝนแล้ง
ล้าหลัง ครั้นเมื่อเกิดวิกฤตเศรษฐกิจกลางปี พ.ศ. ๒๕๔๐ ๕) ขาดแหล่งอาหารเลี้ยงควาย
แรงงานในภาคอุตสาหกรรมบางส่วนจึงถอยหลังกลับสู่ ๖) มีระบบการจ้างรถไถเดินตาม
ฐานรากทางการเกษตรในด้านต่าง ๆ แต่บางสิ่งบางอย่าง ปัจจัย เหล่านี้จึงสะท้อนว่าไม่ว่าควายราคาดี
หายไปจากวิถีชีวิตคนในชนบท ตัวอย่างที่เห็นชัดเจนคือ หรือไม่ ชาวบ้านก็ขายทั้งสิ้น ปัจจุบันชาวบ้านบางราย
ควายที่เคยใช้ไถพื้นที่เตรียมดินเพาะปลูกในหลายท้องที่ อยากกลับมาเลี้ยงควายอีก แต่ปัญหาคือควายมีราคาแพง
ได้หายไปจากระบบการท�า ไร่ไถนาเกือบหมด ควายที่เคย เกินกว่าที่จะหาซื้อมาได้
เป็นเหมือนออมสินรายปี เป็นแรงงาน ขี้ออกมาก็ยังเป็นปุ๋ย ควายในประเทศไทยเกือบทั้งสิ้นเลี้ยงโดยชาวนา
ให้พืช มีลูกก็ขายเป็นรายได้อีกทางหนึ่ง ปัจจุบันน�้ามันแพง ชาวไร่ ครอบครัวละ ๓-๘ ตัว เป็นส่วนมาก เพื่อใช้ในการ
แรงงานควายจะเป็นประโยชน์มากในวิถีชีวิตคนและ ท�าไร่ท�านา เมื่อควายมีอายุมากหรือไม่จ�าเป็นต้องเลี้ยงไว้
การเกษตรในชนบท โดยไม่ก่อให้เกิดปัญหามลพิษเหมือน ใช้งาน หรือมีเหตุผลอย่างอื่น เช่น ฝนแล้ง น�้าท่วม อพยพ
เช่นเครื่องจักรที่ต้องใช้น�้ามัน แต่การที่จะน�าควายกลับมาสู่ โยกย้ายการท�ามาหากิน บวชลูกชายหรือแต่งงานลูก ฯลฯ
กับการมีส่วนร่วมอนุรักษ์พัฒนาควายไทยและเครือข่ายคนรักควาย 77
๑๖ ปี สมาคมอนุรักษ์และพัฒนาควายไทย
