Page 23 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

บทที่ 4

องค์ความรู้เกี่ยวกับการผสมพันธุ์และปรับปรุงพันธุ์ข้าวโพด

การปรับปรุงพันธุ์พืช เป็นศาสตร์และศิลป์ดังได้กล่าวมาแล้ว ดังนั้น องค์ความรู้เกี่ยวกับข้าวโพดทุกอย่าง

ย่อมมีความส าคัญต่อการปรับปรุงพันธุ์ อาทิ การเพาะปลูก การดูแลรักษา การเก็บเกี่ยว รวมทั้งหลังเก็บเกี่ยว เป็น
ต้น อย่างไรก็ตาม ในที่นี้ จะกล่าวถึงเฉพาะเรื่องที่เกี่ยวข้องกับการปรับปรุงพันธุ์โดยตรงเท่านั้น

ศึกษาระยะการเจริญเติบโตของข้าวโพด นับว่าเป็นเรื่องที่ส าคัญ ซึ่งจะโยงไปถึงการปฏิบัติต่างๆ เมล็ด
ข้าวโพด เมื่อฝังลงไปในดินที่มีความชื้นเพียงพอ จะงอกโผล่พ้นผิวดิน และใบแรกคลี่ออกให้เห็นภายในประมาณ

4-6 วัน (ระยะที่ 1-2 ในภาพที่ 4.1) ต่อมาในระยะที่ 3 จึงจะมีรากออกมาจากข้อแรก (nodal roots) เพิ่มจากราก

ชั่วคราว (primary roots หรือ seminal roots) ที่มีอยู่แล้ว การเจริญเติบโตของราก ล าต้น ใบ เป็นไปตามล าดับ
จนกระทั่งถึงระยะที่ 7 จึงจะเริ่มเห็นช่อดอกตัวผู้ (tassel) ซึ่งในระยะนี้ข้าวโพดไร่จะมีอายุประมาณ 50-55 วัน

หลังจากปลูก การเจริญเติบโตในระยะนี้เข้าสู่ระยะการผสมพันธุ์ (reproductive stage) เส้นไหม (silk) ของดอก
ตัวเมียจะโผล่พ้นเปลือกหุ้ม (husk) ที่ฝัก พร้อมที่จะรับละอองเกสรได้ภายในประมาณ 55-60 วันหลังจากปลูก

งานการปรับปรุงพันธุ์สามารถเริ่มได้

การปรับปรุงพันธุ์โดยวิธีการการเลือกคัด (selection)ต้นที่ดี

การปรับปรุงพันธุ์พืช เป็นศาสตร์และศิลป์ นอกจากเรียนรู้การเจริญเติบโตของพืชแล้ว ยังต้องเรียนรู้การ

เลือกคัดต้นที่ดีไว้ท าพันธุ์ ข้าวโพดเป็นพืชที่มีดอกตัวผู้ (tassel) และตัวเมีย (ear) อยู่ในต้นเดียวกัน เป็นพวก
monoecious ดังนั้น ในการเลือกคัดต้นที่ดีไว้ท าพันธุ์ หรือผสมพันธุ์ ควรเลือกต้นที่มีลักษณะดังนี้

 มีล าต้นตั้งตรง แข็งแรง และไม่สูงเกินไป (วัดจากระดับพื้นดินถึงปลายช่อดอกตัวผู้ ประมาณ

200-250 ซ.ม.)

 มีระบบรากแข็งแรง ไม่หักล้มงาย อาจใช้วิธีโยกเบาๆ ก็ได้

 มีใบเขียวสะอาด ไม่มีเชื้อโรค ใบตั้งเป็นมุมแคบกับล าต้น และมีสีเขียวสดยาวนาน จนถึงระยะที่
มีฝักติดเมล็ดแก่แล้ว ลักษณะดังกล่าวเรียกว่า ลักษณะ stay green

 ช่อดอกตัวผู้ ไม่ใหญ่และเล็กเกินไป ควรคัดเลือกต้นที่อับเกสร (anther) บานร้อยละ50และ

ปลดปล่อยละอองเกสรได้ดี ขณะเดียวกันดอกตัวเมีย (ear) ของต้นนั้นมีเส้นไหม (silk) โผล่พ้น

เปลือกหุ้มฝักมากพอส าหรับการผสมเกสร การผสมเกสรจะสมบูรณ์และติดเมล็ดมากน้อยขึ้นอยู่
กับระยะห่างระหว่างเวลาที่ดอกตัวผู้และดอกตัวเมียบานพร้อมที่ผสมเกสรได้ ระยะเวลา

แตกต่างดังกล่าวเรียกว่า anthesis-silk interval (ASI) ต้นที่ดี ควรมี เอเอสไอแคบ และยิ่ง
แคบยิ่งดี

22