Page 72 -

โครงการรวบรวมและจัดทําเอกสารวารสารอิเล็กทรอนิกส์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

วารสารมนุษยศาสตร์ ปีที่ 21 ฉบับที่ 1 (มกราคม- มิถุนายน 2557) 61

บทน า
ชาดก คือเรื่องราวในอดีตชาติของพระพุทธเจ้าเมื่อครั้งยังเป็นพระโพธิสัตว์

เวียนว่ายอยู่ในสังสารวัฏเพื่อบ าเพ็ญบารมีส าหรับบรรลุพระโพธิญาณ พระพุทธเจ้า
ทรงน าชาดกมาเล่าเพื่อสอน เนื้อเรื่องของชาดกจึงเป็นเรื่องที่แสดงความเป็นวีรบุรุษ
ของพระโพธิสัตว์ซึ่งเชื่อมโยงกับลักษณะเด่นของพระพุทธองค์ และช่วยแสดง
ค าสอนทางพระพุทธศาสนาอันเป็นคติในการด าเนินชีวิตด้วย (ฐานิสร์ ชาครัตพงศ์,
2537: 53-54)

วรรณคดีชาดกของไทยที่แต่งเลียนอรรถกถาชาดก ยังคงลักษณะข้างต้น

ไว้ คือแต่งเป็นเรื่องราวของพระโพธิสัตว์ที่ต้องผจญกับอุปสรรคต่างๆ ส่วนใหญ่มี
ั
องค์ประกอบของชาดกตามต้นแบบ ได้แก่ ปจจุบันวัตถุ อดีตวัตถุ คาถา และ
สโมธาน เว้นแต่ส่วนอธิบายไวยากรณ์ (ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา, 2545: 47) แม้ในชั้น
หลังการเล่าเรื่องจะเน้นความสนุกสนานแบบนิทานมหัศจรรย์มากขึ้น แต่ด้วย
ลักษณะเรื่องที่มีตัวละครหลักเป็นพระโพธิสัตว์ ก็ยังเอื้อให้ผู้เสพวรรณคดีประเภท

นี้ตีความแนวคิดในเชิงคติธรรมได้ (กิ่งแก้ว อัตถากร, 2516: 16 อ้างถึงใน สายวรุณ
น้อยนิมิตร, 2542: 1)

การน าเสนอค าสอนในวรรณคดีชาดกมีหลายกลวิธี เช่น การตั้งปุจฉา-
วิสัชนา การใช้ความเปรียบ การอ้างถึง เป็นต้น (สายวรุณ น้อยนิมิตร, 2542: 170,
199-200) แต่กลวิธีหนึ่งที่พบว่ายังไม่มีผู้ศึกษาให้ชัดเจนคือ การซ้อนนิทาน
(frame story) หรือที่เรียกอีกอย่างว่า การเล่าเรื่องแบบนิทานซ้อนนิทาน (tales

within tales)

การซ้อนนิทานเป็นกลวิธีที่ให้ตัวละครในวรรณคดีเล่านิทานให้ตัวละครอื่น
ั
ในเรื่องฟง (พจนานุกรมศัพท์วรรณกรรม อังกฤษ-ไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน,
2545: 414) ประกอบด้วยเรื่องเล่า 2 ชุด คือ นิทานหลักและนิทานซ้อน กลวิธีนี้มี
ต้นเค้ามาจากวรรณคดีอินเดีย เรื่องที่รู้จักแพร่หลายทั่วไปเช่น ปัญจตันตระ

หิโตปเทศ เวตาลปัญจวิงศติ เป็นต้น ในการศึกษานิทานอุทาหรณ์ของกุสุมา