Page 132 -
P. 132
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
(1) ส�าหรับสังกะสีที่เคยถูกยึดไว้กับเฟอริกออกไซด์ และละลายออกมาได้อีกครั้งหนึ่ง เมื่อ
เหล็กถูกรีดิวซ์ในสภาพน�้าขัง แต่เนื่องจากมีเฟอรัสไอออนความเข้มข้นสูงในสารละลายดิน มีภาวะปฏิปักษ์
ต่อการดูดสังกะสีไอออนของรากข้าว จึงท�าให้ข้าวขาดสังกะสีต่อไป
(2) เนื่องจากรากข้าวมีอ�านาจการออกซิไดส์ (oxidizing power) ดังนั้นเฟอรัสไอออนที่
มาถึงผิวราก ส่วนหนึ่งจะถูกออกซิไดส์ได้เฟอริกออกไซด์แล้วตกตะกอนที่ผิวรากข้าว นานๆ เข้าจะกลาย
เป็นแผ่นเหล็กบางๆ (iron plaque) บนผนังเซลล์ของเนื้อเยื่อชั้นผิวราก (root epidermis) หากปริมาณ
แผ่นเหล็กมีมากกว่า 25 กรัมต่อกิโลกรัม (รากแห้ง) จะเป็นอุปสรรคต่อการแพร่ผ่านของสังกะสี เนื่องจาก
สังกะสีบางส่วนจะถูกดึงไปท�าปฏิกิริยากลายเป็น ZnFe O ซึ่งไม่ละลายน�้า ปรากฏการณ์คล้ายคลึงกันนี้
2 4
เกิดกับแมงกานีสด้วย
5) ปัญหาอื่นๆ: ดินมีไฮโดรเจนซัลไฟด์และกรดอินทรีย์สูง จะเกิดผลดังนี้ ซัลไฟด์เป็นตัวยับยั้ง
การหายใจ จึงมีผลเชิงลบอย่างมากต่อเมแทบอลิซึมของรากข้าว ส�าหรับกรดอินทรีย์บางอย่างท�าหน้าที่
เป็นสารคีเลต (chelating agent) หากท�าปฏิกิริยากับเหล็กแล้วได้คีเลตโมเลกุลเล็ก จะเพิ่มการละลาย
ของเหล็กให้สูงขึ้นไปอีก แต่ถ้าได้สารประกอบเหล็กเชิงซ้อนที่มีโมเลกุลใหญ่ จะเกิดผลในทางตรงกันข้าม
เพราะท�าให้การเคลื่อนย้ายของเหล็กเข้าหารากข้าวช้าลง
7.3 กลไกการเกิดพิษ
กลไกที่ท�าให้ข้าวในดินเปรี้ยวจัดเป็นพิษจากเหล็กมีลักษณะซับซ้อน เพราะมาจาก 2 สาเหตุ
คือ เป็นพิษจากเหล็กโดยตรง และมีสาเหตุร่วมด้านอื่นด้วย
7.3.1 สาเหตุโดยตรงจากเหล็ก
เมื่อเฟอรัสไอออนในไซโทโซลของเซลล์ใบมีความเข้มข้นสูง จะส่งเสริมให้ให้เกิดออกซิเจน
ชนิดรีแอกทีฟ (reactive oxygen species, ROS) อนุมูลอิสระซูเปอร์ออกไซด์ (superoxide free
radical) อนุมูลไฮดรอกซิล (hydroxyl radical) และไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ โดยปฏิกิริยาเฟ็นตัน
(Fenton reaction) และเหล็กเองก็เป็นส่วนหนึ่งของอนุมูลอิสระ ซึ่งเรียกว่าอนุมูลอิสระรีแอกทีฟ
เปอร์เฟอร์ริล (reactive perferryl-radicals) อนุมูลอิสระเหล่านี้เป็นตัวการของพิษที่เกิดขึ้นจากเหล็ก
(ยงยุทธ, 2558) เพราะมีผลกระทบ 2 ประการ คือ
1) อนุมูลอิสระท�าลายเยื่อต่างๆ ภายในเซลล์ โปรตีน และกรดนิวคลีอิก
2) เร่งให้มีการสะสมโพลีฟีนอลรูปออกซิไดส์ (oxidized polyphenols) ซึ่งเป็นพิษ
ต่อเซลล์
ส�าหรับสีของใบที่เปลี่ยนแปลงไปก็เนื่องจากอนุมูลอิสระออกซิไดส์คลอโรฟิลล์ให้สลาย
และลดปริมาณลงเรื่อยๆ แล้วปรากฏสีของรงควัตถุอื่นขึ้นมาแทน หรือเกิดสีน�้าตาลเนื่องจากการตายของ
เนื้อเยื่อใบ (necrosis) เพราะพิษของอนุมูลอิสระ
128 ดินนาที่เป็นปัญหาต่อการปลูกข้าว ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว
