Page 134 -
P. 134
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
อาการผิดปรกติดังกล่าว อาจพบได้ในทุกระยะการเติบโตของข้าว ขึ้นอยู่กับว่าช่วงใดที่ต้นข้าว
ได้รับเหล็กมากจนเป็นพิษ (Becker and Asch, 2005) ดังนี้
(1) ระยะเป็นต้นกล้า ท�าให้ต้นข้าวแกร็นและไม่แตกกอ
(2) ระยะแตกกอรวดเร็ว จะไม่ค่อยเพิ่มความสูง และสะสมน�้าหนักแห้งน้อย ลดการสะสม
น�้าหนักแห้งที่ส่วนเหนือดินมากกว่าราก
(3) ระยะแตกกอสูงสุดถึงระยะก�าเนิดช่อดอก ท�าให้แขนงที่สร้างขึ้นมาไม่ค่อยพัฒนาให้เกิด
ช่อดอก จึงมีจ�านวนรวงต่อกอน้อย ในพันธุ์ที่ไวต่อเหล็กอาจจะไม่มีช่อดอกเลย
(4) ระยะตั้งท้องและดอกบาน ท�าให้เมล็ดลีบ ดอกบานช้าและการสุกแก่ของเมล็ดล่าช้า 10-25 วัน
ต้นข้าวที่เป็นพิษเนื่องจากเหล็กจนถึงระยะข้าวตั้งท้อง รากจะหยุดการเจริญเติบโต เนื้อเยื่อ
แอเรงคิมา (arenchyma) ภายในรากจะเริ่มสลายตัวและรากค่อยๆ ตายไป เมื่อรากเสื่อมลง อ�านาจการ
ออกซิไดส์ (oxidizing power) ของรากก็หมดไปด้วย จึงมีตะกอนสีด�าของสารประกอบเหล็กมาเคลือบ
ท�าให้เห็นรากเป็นสีด�า ระยะนี้รากจ�านวนมากตาย
7.5 กลไกการปรับตัวของข้าวเมื่อมีเหล็กความเข้มข้นสูงในดิน
ข้าวมีกลไกที่ช่วยให้อยู่ได้ในสภาพที่ดินมีเหล็กความเข้มข้นสูง 3 ประการ ข้าวพันธุ์ใดที่กลไก
ทั้ง 3 ประการมีประสิทธิภาพ ก็เป็นพันธุ์ข้าวที่ทนต่อเหล็ก หากกลไกดังกล่าวไม่มีประสิทธิภาพก็เป็นพันธุ์
ที่ไวต่อเหล็ก อาจสรุปกลไกความทนต่อเหล็กของข้าว ได้ดังนี้
กลไกที่ 1 เกี่ยวข้องกับการดูดเฟอรัสไอออนที่รากให้น้อยที่สุด มี 2 ขั้นตอน คือ
1) การออกซิไดส์เฟอรัสให้เป็นเฟอริกที่ผิวราก
2) โปรตีนขนส่งที่เยื่อหุ้มเซลล์ของรากจ�ากัดการดูดเฟอร์รัสไอออน
กลไกที่ 2 เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนย้ายเฟอรัสไอออนจากรากมายังเซลล์ใบให้น้อยที่สุด มี 2
ขั้นตอน คือ
1) เก็บไว้ในรากและล�าต้น
2) ถ้าเคลื่อนย้ายขึ้นมาก็เก็บไว้ในผนังเซลล์ของใบ
กลไกที่ 3 เกี่ยวข้องกับความทนต่อเหล็กของเซลล์และเนื้อเยื่อ
7.6 ความแตกต่างระหว่างพันธุ์ข้าว
เมื่อมีเหล็กในสารละลายดินสูง รากข้าวดูดได้มาก และเคลื่อนย้ายไปสะสมที่ใบปริมาณมาก
จนเป็นพิษ ซึ่งสังเกตได้จากความผิดปรกติของสีใบ ข้าวมีการเจริญเติบโตน้อยลง แตกกอน้อย และให้
ผลผลิตต�่า การให้ปุ๋ยสังกะสีร่วมกับปุ๋ยไนโตรเจน ฟอสฟอรัสและโพแทสเซียม ช่วยให้ความเป็นพิษจาก
เหล็กลดลงและได้ผลผลิตข้าวสูงขึ้น ผลการเปรียบเทียบระหว่างข้าวพันธุ์ที่ทนต่อเหล็ก (iron-tolerant
rice cultivar) กับข้าวพันธุ์ที่ไวต่อเหล็ก (susceptible rice cultivar) พบข้อมูล 2 ประการ (Audebert
and Sahrawat, 2000) คือ
130 ดินนาที่เป็นปัญหาต่อการปลูกข้าว ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว
