Page 162 -
P. 162
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
2.1 เสถียรภ�พของเม็ดดิน (aggregate stability)
เสถียรภ�พของเม็ดดิน หม�ยถึงคว�มส�ม�รถของเม็ดดินในก�รต้�นท�นต่อก�รแยกตัวออก
จ�กกันของอนุภ�คที่ประกอบเป็นเม็ดดิน เมื่อมีแรงอันเกิดจ�กก�รไถพรวน นำ้�หรือลมกระทำ�ต่อเม็ดดินนั้น
เสถียรภ�พของดินเมื่อเปียก เป็นข้อมูลที่บ่งบอกถึงคว�มทนท�นของเม็ดดินจ�กก�รกระแทกของเม็ดฝน
และก�รกร่อนดิน ส่วนก�รแจกกระจ�ยของขน�ดเม็ดดิน ช่วยในก�รค�ดคะเนคว�มทนท�นต่อก�รกร่อน
เมื่อขัดถูกัน (abrasion resistance) และก�รกร่อนด้วยลม
แม้ว่�เสถียรภ�พของเม็ดดินจะเป็นสมบัติท�งฟิสิกส์ แต่ก็เป็นตัวชี้บอกที่ดีสำ�หรับกิจกรรมท�ง
ชีวภ�พ ก�รไหลของพลังง�น และก�รหมุนเวียนธ�ตุอ�ห�ร ดังนั้นสภ�พของเม็ดดินต้องได้รับก�รฟื้นฟู
จ�กกระบวนก�รท�งชีวภ�พตลอดเวล�
2.1.1 ปัจจัยที่มีผลต่อเสถียรภ�พของเม็ดดิน มี 2 ประก�ร คือ
1) สมบัติภ�ยในของดิน (inherent soil properties) ชนิดของแร่ดินเหนียวและ
ไอออนที่ดูดซับมีอิทธิพลต่อก�รเกิดเม็ดดินและเสถียรภ�พของเม็ดดิน ก�รขย�ยตัวเมื่อดินชื้นสลับกับ
ก�รหดตัวเมื่อดินแห้งทำ�เกิดรอยร้�วในมวลดิน อ�จส่งผลให้เกิดเม็ดดินใหม่หรือเม็ดดินที่มีอยู่แล้วแตก
ออกจ�กกันก็ได้ สำ�หรับแคลเซียม แมกนีเซียม เหล็กและอะลูมิเนียม มีบทบ�ทในก�รเชื่อมให้ดินเหนียว
เก�ะกันเอง หรือดินเหนียวกับอินทรียวัตถุเก�ะยึดกัน จึงช่วยให้เม็ดดินมีเสถียรภ�พสูง แต่ถ้�ดินมีโซเดียม
ที่แลกเปลี่ยนได้อยู่กับอนุภ�คดินม�ก ดินเหนียวที่ประกอบอยู่ในเม็ดดินมีแนวโน้มที่จะฟุ้ง เม็ดดินจึงข�ด
เสถียรภ�พและแตกสล�ยง่�ย
2) สมบัติที่มีพลวัต (dynamic soil properties) ปริม�ณอินทรียวัตถุและกิจกรรมของ
จุลินทรีย์ดินมีอิทธิพลอย่�งม�กต่อเสถียรภ�พของเม็ดดิน กล่�วคือเสถียรภ�พของเม็ดดินจะสูงขึ้นห�ก
อินทรียวัตถุในดินมีม�กขึ้นและกิจกรรมของจุลินทรีย์ดินสูงขึ้น บทบ�ทของสิ่งมีชีวิตในดินที่ช่วยให้เกิด
เม็ดดินได้แก่เส้นใยของเชื้อร�เกี่ยวพันให้อนุภ�คดินรวมกันเป็นกลุ่ม ส่วนส�รอินทรีย์ที่เชื่อมเม็ดดินได้แก่
ส�รเหนียวที่ไส้เดือนขับออกม� และส�รเหนียวที่เกิดจ�กกระบวนก�รสล�ยตัวของส�รอินทรีย์ในดิน
(ภ�พที่ 6.5) สำ�หรับเม็ดดินที่เกิดขึ้นนั้นเป็นประโยชน์ต่อสิ่งมีชีวิตต่�งๆ ในดิน เนื่องจ�กเป็นที่อยู่และ
ที่ซ่อนตัวเพื่อหลบภัยจ�กศัตรู ก�รไถพรวนม�กเกินทำ�ให้เม็ดดินสล�ยเนื่องจ�ก 1) แรงกระแทกของ
อุปกรณ์ต่อเม็ดดิน และ 2) เพิ่มก�รกระจ�ยของออกซิเจนจึงเร่งให้อินทรียวัตถุในดินสล�ยตัว
สำ�หรับเสถียรภ�พของเม็ดดิน ขึ้นอยู่กับทิศท�งของกระบวนก�รส่งเสริมก�รเกิดเม็ดดินและ
สร้�งคว�มแข็งแรงของเม็ดดิน กับกระบวนก�รที่นำ�ไปสู่ก�รสล�ยของเม็ดดินที่เกิดขึ้นแล้ว ว่�มีปัจจัยที่
นำ�ไปสู่ทิศท�งใดม�กกว่�กัน กล่�วคือ ด้�นหนึ่งมีปัจจัยที่ส่งเสริมก�รเกิดเม็ดดินขน�ดเล็กจ�กอนุภ�คดิน
ปฐมภูมิ และก�รรวมตัวของเม็ดดินขน�ดเล็กไปเป็นขน�ดใหญ่ และอีกด้�นหนึ่งมีปัจจัยที่ชักนำ�ให้มีก�ร
สล�ยตัวของเม็ดดิน เช่น ก�รไถพรวน ก�รกร่อนดินและก�รสล�ยตัวของส�รอินทรีย์
ก�รเกิดเม็ดดินที่มีเสถียรภ�พและก�รสร้�งเม็ดดินขน�ดใหญ่จ�กก�รเชื่อมยึดของเม็ดดินขน�ด
เล็กนั้น เป็นผลจ�ก 1) ก�รเกี่ยวพันของเส้นใยร�และก�รเชื่อมด้วยส�รเหนียวที่จุลินทรีย์สังเคร�ะห์ และ
158 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
