Page 151 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

147

13.6 การใชประโยชนทรานสโลเคชันในทางการเกษตร

การแลกเปลี่ยนชิ้นสวนระหวางโครโมโซมตางคูกันสามารถนําไปใชประโยชนในทาง
การเกษตรได โดยเฉพาะอยางยิ่งในดานการปรับปรุงพันธุพืช ดังนี้

1. ใชในการถายทอดชิ้นสวนโครโมโซมที่มียีนที่ตองการใหกับสายพันธุพืชที่เราตองการ
ปรับปรุง เชน การถายทอดลักษณะความตานทานโรคจากพืชในสกุล Agropyron, Aegilops และ

Secale ใหกับขาวสาลี ซึ่งเปนพืชตางสกุลกัน (alien species) (Knott, 1971) ซึ่งสามารถกระทําได 3 วิธี
คือ 1) ถาพืชพันธุให (donor parent) มีความสัมพันธอยางใกลชิดกับขาวสาลี โดยโครโมโซมคูเหมือน

สามารถจับคูกันได ภายหลังการผสมขามระหวางพันธุใหกับพันธุรับ (recurrent parent) ไดลูกผสมชั่ว
ที่ 1 แลวผสมกลับไปยังพันธุรับหลาย ๆ ครั้ง ในที่สุดจะไดสายพันธุใหมที่มีลักษณะที่ดีอื่น ๆ และมี

ความตานทานโรคดวย 2) ถาพันธุใหและพันธุรับไมมีความสัมพันธกัน การปรับปรุงพันธุขาวสาลี
1
ตานทานโรคอาจกระทําไดโดยการขจัดทิ้งโครโมโซม 5 B ของขาวสาลีซึ่งเปนที่อยูของยีน Ph ที่
ยับยั้งการจับคูกันของโครโมโซมพันธุรับ (ขาวสาลี) และพันธุใหซึ่งคลายคลึงกัน (homoeologous) แต
ไมเหมือนกัน หรือโดยการถายทอดยีนที่ควบคุมใหโครโมโซมของพืชทั้งสองมีการจับคูกันดีขึ้น (high

pairing gene) ไดแก ยีน ph1b กอน แลวจึงทําการผสมขามระหวางพืชทั้งสอง ไดลูกผสมชั่วที่ 1 ซึ่ง
โครโมโซมจากฝายพอและแมสามารถจับคูกันได ทําใหเกิดการแลกเปลี่ยนชิ้นสวนระหวาง

โครโมโซมของพันธุให และพันธุรับซึ่งเกิดขึ้นเองไดตามธรรมชาติ (spontaneous wheat-alien
chromosome translocation) 3) วิธีนี้ใชเมื่อพืชทั้งสองไมมีความสัมพันธกันเชนเดียวกับในกรณีของวิธี

ที่ 2 ภายหลังการผสมพันธุระหวางพันธุใหกับพันธุรับและไดลูกผสมชั่วที่ 1 แลว ใหผสมกลับไปยัง
พันธุรับซึ่งเปนขาวสาลีเพื่อผลิตสายพันธุขาวสาลีที่มีโครโมโซมจากพันธุใหเพิ่มขึ้นมา (alien addition

line) หรือสายพันธุที่มีโครโมโซมจากพันธุใหมาทดแทน (alien substitution line) แลวจึงฉายรังสีสาย
พันธุดังกลาวเพื่อชักนําใหเกิดทรานสโลเคชันหรือเกิดการแลกเปลี่ยนระหวางชิ้นสวนโครโมโซมของ

พันธุใหและพันธุรับ ทําใหพันธุรับไดรับชิ้นสวนโครโมโซมที่มียีนที่ตองการจากพันธุให ซึ่งอาจเปน
แขนขางใดขางหนึ่ง (whole arm) หรือชิ้นสวนของแขนใดแขนหนึ่ง (chromosomal segment) ของ

พันธุให (ดูรายละเอียดในบทที่ 21)
2. ใชเปนเครื่องมือในการสรางพืชสายพันธุแท โดยการชักนําใหเกิดคอมเพลกซทรานส

โลชัน ดังเชนที่พบในตน evening primrose เซลลสืบพันธุที่ไดจากชุดโครโมโซมที่เปนคอมเพลกซ
ทรานสโลเคชันจะประกอบดวยโครโมโซมจากฝายพอหรือแมฝายใดฝายหนึ่ง เมื่อพืชดังกลาวผสม

ตัวเองจะไดสายพันธุแททันทีภายในหนึ่งชั่ว
3. ใชในการควบคุมการระบาดของแมลงโดยการสรางสายพันธุ แมลงที่มีการแลกเปลี่ยน

ชิ้นสวน แบบทรานสโลเคชันภายในหองปฏิบัติการ โดยการฉายรังสีไปยังดักแดของแมลง เมื่อดักแด
เจริญเปนแมลงตัวเต็มวัยก็จะเปนหมันบางสวน แลวนําไปปลอยในธรรมชาติเพื่อผสมพันธุกับแมลงที่

มีอยู ลูกที่ไดในชั่วตอไปจะมีความเปนหมันสูง การระบาดของแมลงจะลดลง เชน ยุง แมลงวันทอง
แมลงหนอนใยผัก เปนตน