Page 20 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

บทที่ 3 สีย้อมจากในสวน

โดยปกติแล้ว พืชพันธุ์ธรรมชาติที่ให้สี แทบทุกส่วนนับตั้งแต่ ราก หัว เหง้าที่อยู่ในดิน ล าต้น เปลือกหรือ
แก่นใน ใบ ดอก กระทั่งผล ซึ่งมีทั้งกินได้และกินไม่ได้ สามารถน ามาสกัดเป็นน้ าสีเพื่อการย้อมได้นั้น จะให้สีที่แตกต่าง

กันออกไป รวมถึงความอ่อนแก่ของสีก็ขึ้นอยู่กับอีกหลายตัวแปรด้วยเช่นกัน ได้แก่ วัน เวลา ฤดูกาลที่เก็บ ความสด

และความแห้งของพืช ถ้าเก็บพืชพันธุ์ในฤดูร้อนจะได้น้ าหนักเบากว่าเก็บในฤดูฝน เนื่องด้วยความชื้นที่สะสมอยู่ในพืช
ตามฤดูกาลนั้น ๆ ฉะนั้น ในฤดูร้อนถ้าสัดส่วนของเส้นฝ้าย 1 กิโลกรัม จะใช้เปลือกไม้ 3 กิโลกรัม ถ้าเป็นใบไม้จะใช้

5 กิโลกรัม (ใบไม้มีน้ าหนักที่เบากว่าเปลือกไม้) โดยใช้น้ า 15 ลิตร และสารช่วยติดสี 1 ขีด แต่ในฤดูฝนจะเพิ่มจ านวน
วัสดุขึ้นอีกอย่างละ 1-2 กิโลกรัม (การจดบันทึกถึงสัดส่วนที่ชัดเจนจะช่วยให้ได้สีที่คงที่) การบากเปลือกของต้นไม้

ควรบากส่วนที่หันหลังให้แดด เพราะส่วนที่รับแดดจะมีความชื้นน้อยกว่า ส าหรับการบากจะต้องไม่บากในส่วนเดียวกัน

แบบรอบล าต้น เพราะจะท าให้ต้นนั้น ๆ ตายได้ (เหมือนเป็นการตอนกิ่ง) การเลือกหยิบจับพืชพันธุ์หรือมองหาต้นไม้
เพื่อมาเป็นวัสดุส าหรับการย้อมนั้น พันธุ์พืชเกือบทุกชนิด และทุกส่วนสามารถน ามาใช้ส าหรับการย้อมให้ติดสีได้

แต่การติดสีอาจไม่ดีนักและความคงทนต่อการขัดถูหรือความคงทนต่อแสงอาจได้ไม่เท่ากัน ซึ่งข้อสังเกตง่าย ๆ เบื้องต้น

คือ พืชพันธุ์ธรรมชาติมียาง มีรสฝาด จากส่วนล าต้น ผล ใบ ดอก ถ้าเป็นใบหรือดอกให้ลองน ามาขยี้ ขย าหรือถู ๆ ถ้า
ลื่น ๆ มียางเหนียว ๆ ติดมือแสดงว่าสามารถน ามาเป็นวัสดุส าหรับย้อมสีได้ (แต่ถ้ามีแต่ความลื่นอย่างเดียวสามารถ

ย้อมได้เช่นกันแต่สีจะหลุดออกได้ง่ายเวลาซักล้าง และซีดเมื่อโดนแดด) ถ้าเป็นผลที่รับประทานได้ให้เอาลิ้นแตะ ๆ ถึง

รสฝาดขม ถ้ารับประทานไม่ได้รวมถึงเปลือก/ ล าต้น ให้น ามีดมาขูด ๆ บาก ๆ แล้วสังเกตจะมียางซึมออกมา ส่วนใหญ่
พืชพันธุ์ที่รับประทานได้มักจะมีสี สามารถน ามาย้อมได้ แต่สีที่ได้จะติดไม่คงทน เช่น ลูกปรัง ลูกหว้า กระเจี๊ยบ อัญชัน

บีทรูท แครอท เปลือกหอมใหญ่ กะหล่ าปลีสีม่วง เป็นต้น

ช่วงเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนธันวาคม (ช่วงปลายฝนต้นหนาว) จะเป็นช่วงที่พืชพันธุ์ไม้ให้สีดีที่สุดต้นไม้จะมี
สีมาก การต้มสกัดสีจะต้มที่ 100 องศาเซลเซียส ใช้เวลา 40 นาทีถึง 1 ชั่วโมง และการต้มเพื่อย้อมจะใช้อุณหภูมิที่

60-80 องศาเซลเซียส

ภายหลังการน าเส้นใยที่ทดลองย้อมสีธรรมชาติไปทอเป็นผืนผ้าแล้ว สามารถน าผืนผ้าไปทดสอบหาความทน
ต่อแสงได้ง่าย ๆ คือ การน าผืนผ้านั้นไปวางแตกแดด แล้วน ามาเปรียบเทียบระหว่างผืนผ้าที่โดนแดดกับที่ไม่โดนแดด

ถ้าผืนผ้าที่โดนแดดสีซีดมากแสดงว่าวัสดุที่น ามาท าการย้อมนั้นยังไม่มีความคงทน อาจต้องทดลองหรือทดสอบการย้อม

ใหม่ แต่ถ้าเปรียบเทียบกับผืนผ้าที่ไม่โดดแดดแล้วสีซีดน้อยลงหรือแทบไม่เปลี่ยนสีเลยแสดงว่าสีที่ได้จากวัสดุธรรมชาติ
นั้นมีความเหมาะสม มีความคงทนและติดทนทานสามารถใช้เป็นสีย้อมผ้าได้ดีต่อไป

11