Page 4 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

บทคัดย่อ

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสภาพยุ๎งฉาง รูปแบบ กระบวนการเก็บรักษาข๎าวเปลือกหอมมะลิ
และต๎นทุนสํวนเพิ่มของการจัดเก็บของเกษตรกร วิเคราะห์ปัจจัยที่มีอิทธิพลตํอการตัดสินใจจัดเก็บข๎าวหอมมะลิและ
การเข๎ารํวมโครงการจ าน ายุ๎งฉาง และวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของกระบวนการจัดการยุ๎งฉางที่มีตํอคุณภาพข๎าวหอม
มะลิ ได๎แกํ ความหอม เปอร์เซ็นต์ต๎นข๎าว เปอร์เซ็นต์ท๎องไขํ และความชื้นของข๎าวเปลือกในยุ๎งฉาง โดยใช๎การวิจัย
เชิงส ารวจรํวมกับการวิจัยเชิงทดลอง ซึ่งการวิจัยเชิงส ารวจมีพื้นที่ศึกษาในแหลํงเพาะปลูกข๎าวหอมมะลิส าคัญ 9
จังหวัด ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เก็บรวบรวมข๎อมูลและเก็บตัวอยํางข๎าวของเกษตรกรที่ปลูกข๎าวหอมมะลิทั่วไป
และข๎าวอินทรีย์ในพื้นที่ชลประทานและพื้นที่นาน้ าฝน ปีการผลิต 2560/61 จ านวน 330 ตัวอยําง สํวนการวิจัยเชิง
ทดลองท าการศึกษารูปแบบการจัดเก็บข๎าวที่เหมาะสมส าหรับหอมมะลิอินทรีย์และข๎าวหอมมะลิทั่วไปในยุ๎งฉาง 3
ชนิด ได๎แกํ ยุ๎งไม๎ ยุ๎งสังกะสี และเก็บในบ๎าน

ผลการศึกษาพบวํา กระบวนการหลังการเก็บเกี่ยวข๎าวหอมมะลิจะใช๎แรงงานในครัวเรือนเป็นหลัก โดย
เกษตรกร 81.57% มียุ๎งฉาง ซึ่งเกษตรกรที่เก็บข๎าวหอมมะลิไว๎ขายจะเก็บข๎าวในยุ๎งฉางและมียุ๎งฉางขนาดใหญํกวํา
เกษตรกรที่เก็บไว๎เพื่อบริโภคและเลือกวิธีเก็บกองมากกวําเก็บใสํกระสอบ ในขณะที่เกษตรกรที่เก็บข๎าวไว๎บริโภคใน
ครัวเรือนหรือเก็บไว๎เป็นเมล็ดพันธุ์จะนิยมบรรจุข๎าวในกระสอบวางเรียงแนวนอนซ๎อนกัน โดยยุ๎งฉางที่ใช๎จัดเก็บข๎าว
หอมมะลิมีความสูงจากพื้นเฉลี่ยประมาณ 1.45 เมตร และยุ๎งฉางของเกษตรกรในพื้นที่ชลประทานมีความสูงเฉลี่ย
น๎อยที่สุด เกษตรกรสํวนหนึ่งจะใช๎พื้นที่ใต๎ยุ๎งฉางเป็นคอกสัตว์หรือสถานที่เก็บอุปกรณ์การเกษตร นอกจากนั้นกํอน
น าข๎าวหอมมะลิเข๎าเก็บในยุ๎งฉางเกษตรกรสํวนใหญํจะท าความสะอาดและเข๎าส ารวจความเสียหายของยุ๎งฉางกํอน
ความถี่ของการใช๎ยุ๎งฉางเฉลี่ยประมาณหนึ่งครั้งตํอเดือน และเกษตรกรสํวนใหญํใช๎ประสบการณ์ตนเองหรือองค์
ความรู๎จากบรรพบุรุษในการจัดเก็บข๎าว วัตถุประสงค์ของการเก็บข๎าวหอมมะลิมี 3 ข๎อคือ เก็บไว๎เพื่อบริโภค ใช๎เป็น
เมล็ดพันธุ์ และเก็บไว๎ขาย เกษตรกรที่เก็บผลผลิตไว๎ขายจะมีประมาณ 23.26% สํวนอีก 24.17% เก็บข๎าวไว๎เข๎ารํวม
โครงการจ าน ายุ๎งฉางของ ธ.ก.ส. ซึ่งเป็นเกษตรกรรายใหญํที่มีพื้นที่เพาะปลูกข๎าวหอมมะลิมากกวํา 30 ไรํขึ้นไป
ในขณะที่ เกษตรกรในพื้นที่นาน้ าฝนเก็บข๎าวไว๎รอราคามากกวําในพื้นที่ชลประทาน ซึ่งเกษตรกรในพื้นที่ชลประทาน
สํวนใหญํขายข๎าวทันทีหลังเก็บเกี่ยวเนื่องจากจ าเป็นต๎องลงทุนและใช๎แรงงานส าหรับเตรียมดินปลูกข๎าวนาปรัง
นอกจากนั้นภูมิภาคอีสานใต๎มีเกษตรกรที่เก็บข๎าวไว๎รอราคาและเข๎ารํวมโครงการจ าน ายุ๎งฉางมากที่สุด
ผลการวิเคราะห์ต๎นทุนการปลูกข๎าวหอมมะลิที่เป็นเงินสดเทํากับ 5,066 บาทตํอตัน ราคาข๎าวหอมมะลิ
ในชํวงเก็บเกี่ยวที่เกษตรกรได๎รับเฉลี่ย 9,524-10,271 บาทตํอตัน หากเกษตรกรจัดเก็บข๎าวจะมีต๎นทุนสํวนเพิ่ม
ประมาณ 526 และ 590 บาทตํอตัน ส าหรับจัดเก็บข๎าวหอมมะลิ 3 เดือน และ 6 เดือน ตามล าดับ หากค านวณจาก
ราคาข๎าวหอมมะลิในปีการผลิต 2560/61 เกษตรกรที่จัดเก็บข๎าวจะมีก าไรเหนือต๎นทุนเงินสดเพิ่มขึ้นจาก 4,954
บาทตํอตัน เป็น 9,518-10,244 บาทตํอตัน ผลการวิเคราะห์ปัจจัยที่มีอิทธิพลตํอการตัดสินใจจัดเก็บข๎าวของ
เกษตรกรพบวํา ตัวแปรอิสระในแบบจ าลองสามารถอธิบายการตัดสินใจจัดเก็บข๎าวของเกษตรกรได๎ 44% โดยที่
แรงงานหลักในการปลูกข๎าวเป็นเพศหญิง รายได๎ของครัวเรือน ภูมิภาค (อีสานเหนือ อีสานกลาง และอีสานใต๎)
รูปแบบการผลิตข๎าว ปริมาณผลผลิตข๎าวหอมมะลิ การมียุ๎งฉาง และเกษตรกรที่เคยเข๎ารํวมโครงการชะลอการขาย
ข๎าวเปลือกนาปี (จ าน ายุ๎งฉาง) มีอิทธิพลในทิศทางเดียวกับการตัดสินใจจัดเก็บข๎าวหอมมะลิอยํางมีนัยส าคัญทางสถิติ
ส าหรับโครงการจ าน ายุ๎งฉาง ซึ่งจ านวนเกษตรกรที่เข๎ารํวมโครงการฯ ยังไมํได๎ตามผลผลิตเป้าหมายที่ ธ.ก.ส. ก าหนด
และผลผลิตข๎าวในโครงการฯ ยังมีสัดสํวนที่น๎อยเมื่อเทียบกับผลผลิตข๎าวที่ออกสูํตลาด ผลการศึกษาพบวําเกษตรกร
กลุํมที่เก็บข๎าวไว๎สํวนใหญํเคยเข๎ารํวมโครงการจ าน ายุ๎งฉาง โดยเกษตรกรในพื้นที่นาน้ าฝนที่ปลูกข๎าวทั่วไปมีสัดสํวน
เกษตรกรที่เข๎ารํวมโครงการฯ สูงที่สุด และเกษตรกรที่เข๎ารํวมโครงการฯ เป็นเกษตรกรรายใหญํที่มีพื้นที่เพาะปลูก
ข๎าวหอมมะลิมากกวํา 30 ไรํ ผลการประมาณคําปัจจัยที่มีอิทธิพลตํอการเข๎ารํวมโครงการจ าน ายุ๎งฉาง พบวํา ตัวแปร
อิสระสามารถอธิบายการตัดสินใจเข๎ารํวมโครงการฯของเกษตรกรได๎ 49.09% โดยต๎นทุนคําตากข๎าว การมียุ๎งฉาง
ภาคอีสานใต๎ จ านวนแรงงานในครัวเรือน ขนาดพื้นที่เพาะปลูก และรูปแบบการผลิต มีอิทธิพลตํอการตัดสินใจเข๎า
รํวมโครงการจ าน ายุ๎งฉางในทิศทางเดียวกันอยํางมีนัยส าคัญทางสถิติ

ส าหรับอิทธิพลของรูปแบบการจัดเก็บตํอคุณภาพข๎าวหอมมะลิจากงานวิจัยเชิงทดลอง พบวําคุณภาพข๎าว
หอมมะลิทั้งเปอร์เซ็นต์ต๎นข๎าวและความหอมลดลงตามระยะเวลาการจัดเก็บ โดยข๎าวหอมมะลิมีความหอมมากที่สุด

ข