Page 260 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

ดังนั้นข้าวที่มีค่า NHI จึงให้ผลผลิตสูงด้วย ส่วนพันธุ์ข้าวที่ดูดสะสมไนโตรเจนได้น้อยหลังจากดอกบาน
เป็นพันธุ์ที่ให้ผลผลิตเมล็ดต�่าและ NHI ต�่า

ปัจจัยที่มีผลต่อ NHI ของข้าว คือ พันธุ์ข้าว ชนิดและอัตราปุ๋ยไนโตรเจน
(1) ข้าวนาน�้าขังสายพันธุ์ต่างๆ มีค่า NHI อยู่ระหว่าง 0.44-0.66 ข้าวต้นเตี้ยมีค่า 0.60-0.72
(2) ชนิดปุ๋ยและอัตราปุ๋ยไนโตรเจนมีผลต่อ NHI กล่าว คือ การเพิ่มอัตราปุ๋ยจาก 0 ระดับละ

50 มิลลิกรัม N ต่อกิโลกรัม จนถึงอัตราสูงสุด 400 มิลลิกรัม N ต่อกิโลกรัม (ดิน) ปุ๋ยแอมโมเนียมซัลเฟต
ให้ค่า 0.51-0.87 เฉลี่ย 0.79 ส่วนปุ๋ยยูเรียให้ค่า 0.63-0.85 เฉลี่ย 0.77 และแอมโมเนียมซัลเฟตให้ค่า

NHI สูงกว่ายูเรียประมาณ 3 %

10

ประสิทธิภาพการใช้ไนโตรเจน

ความหมายและวิธีการค�านวณประสิทธิภาพของไนโตรเจน และปัจจัยที่มีผลต่อประสิทธิภาพ
การใช้ไนโตรเจนของข้าวมีดังนี้ (Fageria et al., 2003; Fageria et al., 2011; Fageria, 2014)

10.1 ความหมายและวิธีการค�านวณ
ประสิทธิภาพการใช้ไนโตรเจน (nitrogen use efficiency) เป็นดัชนีส�าคัญที่ใช้ประเมินผล
การใช้ปุ๋ยไนโตรเจนส�าหรับข้าว เพื่อพิจารณาก�าหนดอัตราการใช้ปุ๋ยที่เหมาะสม เพราะช่วยให้ทราบว่า

การใช้ปุ๋ยไนโตรเจนแต่ละชนิด การใช้ในอัตราต่างๆ การใช้ในช่วงจังหวะเวลา ด้วยวิธีการใส่ที่แตกต่างกันนั้น
ข้าวดูดและน�าไนโตรเจนไปใช้ได้มากหรือน้อยเพียงใด มีการสูญหายไปเท่าใด การทราบข้อมูลประสิทธิภาพ
การใช้ไนโตรเจนจะช่วยให้สามารถก�าหนดวิธีปฏิบัติที่ดีที่สุด เพื่อให้ได้ผลผลิตสูง มีการสูญเสียไนโตรเจน

น้อย และต้นทุนการใช้ปุ๋ยไนโตรเจนต�่า น�าไปสู่เป้าหมายสุดท้าย คือ ประสิทธิภาพการผลิตพืชสูงด้วย
ประสิทธิภาพการใช้ไนโตรเจนเป็นตัวชี้วัดที่ดีกว่าตัวชี้วัดอื่นๆ ด้านความสามารถของพืชใน
การใช้ประโยชน์จากปุ๋ยไนโตรเจนที่ใส่ ประสิทธิภาพการใช้ปุ๋ยไนโตรเจนมี 5 อย่าง คือ 1) ประสิทธิภาพ

การผลิตพืช (agronomic efficiency, AE) 2) ประสิทธิภาพเชิงสรีระ (physiological efficiency, PE)
3) ประสิทธิภาพเชิงเกษตร-สรีระ (agrophysiological efficiency, APE) 4) ประสิทธิภาพการดูด
ธาตุอาหาร (apparent recovery efficiency, ARE) และ 5) ประสิทธิภาพการใช้ธาตุอาหาร (utilization

efficiency, UE) ส�าหรับนิยามและสูตรการค�านวณของประสิทธิภาพแต่ละอย่าง มีดังนี้ (ยงยุทธและ
คณะ 2556)

1) ประสิทธิภาพการผลิตพืช (agronomic efficiency, AE) คือ ผลผลิตเชิงเศรษฐกิจ
(economic production) ที่ได้รับต่อหน่วยธาตุอาหารที่ใส่ (applied nutrient) ในดิน
สูตรการค�านวณ AE (kg kg) = (Gf - Gu)/Na
-

256 ไนโตรเจนของข้าว ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว