Page 13 -

โครงการรวบรวมและจัดทําเอกสารวารสารอิเล็กทรอนิกส์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

2

ค าน า

ลูกอ๊อดมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับคนไทยมายาวนานเนื่องจากลูกอ๊อดหลายๆ ชนิดมีการบริโภคอย่างแพร่หลาย

โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย (Chuaynkern & Duengkae, 2014) โดยเฉพาะลูกอ๊อดที่
บริโภคนั้นเป็นลูกอ๊อดของสัตว์สะเทินน้ าสะเทินบกในอันดับกบเขียด (Order Anura) นอกจากนี้แล้วลูกอ๊อดที่อาศัยใน
แหล่งน้ ายังเป็นกลไกและมีบทบาทในระบบนิเวศด้วย แม้ว่าการศึกษาเกี่ยวกับบทบาทและหน้าที่ของลูกอ๊อดในระบบ
นิเวศยังมีการสนใจศึกษากันน้อย โดยเฉพาะในประเทศไทย
นักวิทยาศาสตร์ให้ความสนใจศึกษาเกี่ยวกับลักษณะสัณฐานวิทยาของลูกอ๊อดตลอดจนโพรงปาก (buccal) มา
อย่างยาวนาน (Smith, 1916, 1917; Wassersug, 1976; Duellman & Trueb, 1986; McDiarmid & Altig, 1999;
Shimizu & Ota, 2003) หากแต่ความก้าวหน้าและความถูกต้องยังคงห่างไกลจากความเป็นจริง ทั้งในแง่ของจ านวน
ชนิดสัตว์สะเทินน้ าสะเทินบกที่มีการค้นพบชนิดใหม่ขึ้นมาเรื่อยๆ (Frost, 2017) และทั้งในแง่ของความละเอียดในการ
จัดท าค าบรรยาย (description) วิธีการการระบุชนิด และวิธีการที่ใช้ในการศึกษา ซึ่งความก้าวหน้าในการศึกษาต่างก็

มีความเหลื่อมล้ ากันในแต่ละประเทศ (ดูตัวอย่างใน Leong, 2002; Das & Haas, 2005)
ประเทศไทยมีการศึกษาสัตว์สะเทินน้ าสะเทินบกมามากกว่า 140 ปี และการศึกษาลักษณะของลูกอ๊อดก็เริ่มใน
เวลาใกล้เคียงกัน (Chuaynkern & Duengkae, 2014) ปัจจุบันรายงานการพบสัตว์สะเทินน้ าสะเทินบกในประเทศ
ไทยมีประมาณ 180 ชนิด (Frost, 2017) แต่การศึกษาลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกและโพรงปากของลูกอ๊อดในไทย
ยังมีน้อย (ตัวอย่างเช่น Smith, 1916, 1917; Wassersug, 1976; Grosjean et al., 2003, 2015; Inthara et al.,
2009; Grosjean & Inthara, 2016) ทั้งนี้อันเนื่องมาจากการเก็บรวบรวมตัวอย่างลูกอ๊อด การจ าแนก และเทคนิคใน
การศึกษายังมีความยากล าบาก และใช้ทุนสูง โดยเฉพาะการใช้เทคนิคดีเอ็นเอ การศึกษาภายใต้กล้องจุลทรรศน์แบบ

ส่องกราด (Scanning Electron Microscope, SEM) เป็นต้น
บทความนี้เสนอค าบรรยายลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกและกายวิภาคโพรงปากของลูกอ๊อด 3 ชนิด คือ อึ่ง
แดง (G. guttulatus) อึ่งลายแต้ม (M. buteri) และอึ่งขาค า (M. pulchra) โดยค าบรรยายกายวิภาคโพรงปากใช้
เทคนิควิธีการย้อมสีเมทิลีนบลู (methylene blue)

อุปกรณ์และวิธีการ

ตัวอย่างลูกอ๊อดอึ่งแดง อึ่งลายแต้ม และอึ่งขาค า ที่ใช้ศึกษามาจากการยืมจากพิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยา
(Thailand Natural History Museum, THNHM) องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ จังหวัดปทุมธานี และห้อง

เก็บตัวอย่างสัตว์มีกระดูกสันหลังมหาวิทยาลัยขอนแก่น (Khon Kaen Vertebrates Collection, KKUC) (รายละเอียด
ตัวอย่างแสดงในส่วนของผล) โดยด าเนินการศึกษา ณ ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
จังหวัดขอนแก่น
การจ าแนกชนิดของลูกอ๊อดใช้วิธีการตรวจเทียบลักษณะของตัวอย่างลูกอ๊อดกับค าบรรยายที่ได้มีการตีพิมพ์ไว้
แล้ว ประกอบด้วย Inthara (2000) Noikotr (2001) Danaisawat et al. (2010) Meewattana (2005) ตลอดจน
การเปรียบเทียบกับภาพถ่ายและโครงสร้างปากกับเอกสารต่างๆ เช่น Inthara et al. (2005)
เลือกตัวอย่างลูกอ๊อดในระยะ 36-38 เพื่อศึกษาลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกและโพรงปาก การระบุระยะการ

เจริญเติบโตของลูกอ๊อดนั้นอ้างอิงตาม Gosner (1960) โดยระยะในช่วงดังกล่าวเป็นระยะที่ลูกอ๊อดมีขาหลังโตเต็มที่
แล้วจนกระทั่งขาหลังมีนิ้วแยกกันอย่างชัดเจนซึ่งเป็นระยะการเจริญเติบโตของลูกอ๊อดที่มีโครงสร้างปากเจริญเต็มที่
แล้ว
การวัดขนาดขนาดลูกอ๊อดใช้เวอร์เนียคาลิปเปอร์แบบดิจิทอล ยกเว้นลักษณะที่มีขนาดเล็กกว่า 5 มิลลิเมตรจะ
ใช้การวัดใต้กล้องจุลทรรศน์สเตอริโอผ่านเลนส์ตา ในกรณีตัวอย่างลูกอ๊อดมีลักษณะใสท าให้ไม่สามารถมองเห็น
รายละเอียดได้ชัดเจนจะย้อมด้วยสีเมทิลีนบลูเพื่อให้เห็นรายละเอียดได้ชัดเจนยิ่งขึ้น ลักษณะที่ใช้วัดขนาดของลูกอ๊อด

วารสารสัตว์ป่าเมืองไทย ปีที่ 24 พ.ศ. 2560 Journal of Wildlife in Thailand Vol. 24, 2017