Page 31 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

แมทามีรูปแบบการทํา มาหากินโดยการทําเกษตรแบบดั้งเดิม ทําไรขาว ตอมา มีการบุกเบิกพื้นที่บริเวณที่ลุม

สําหรับการทํานา ที่ดอนปรับเปนสวน และเก็บหาของปา ลาสัตวเปนอาหาร ยึดถือตามความเชื่อแบบดั้งเดิม

และศาสนาพุทธ พึ่งพาอาศัยกันแบบพี่นองเครือญาติ มีรูปแบบจัดการทรัพยากรปาไมแบบ “หนาหมู” สําหรับ

การใชประโยชนรวมกันของชุมชนโดยมีประเพณี ความเชื่อเปนกลไกขอตกลงรวมกันของชุมชนการจัดการน้ํา
1
โดยใชระบบเหมืองฝาย ในการใชน้ําแมทาสําหรับการทํานา

ในชวงป พ .ศ.2400 – 2500 มีการสัมปทานไมในพื้นปาแมทาถึง 4 ครั้ง โดยมีบริษัทเขามารับ

สัมปทานไม ไดแก บริษัทบอมเบย ซึ่งไดสัมปทานเปนบริษัทแรกโดยเปนการทําไมสักในชวงป พ.ศ. 2444 –

2451 และครั้งที่สอง บริษัทเดิมนี้ไดสัมปทานไมกระยาเลย ในชวงกอนป พ.ศ.2470 ตอมาในชวงประมาณป

พ.ศ. 2500 บริษัทลําปางคาไมไดเขามาสัมปทานไมหมอนรถไฟ และไมฟนใหแกการทางรถไฟ ซึ่งการสัมปทาน
ปาทั้ง 4 ครั้งในชวงดังกลาว สงผลใหสภาพปาในพื้นที่ แมทาเสื่อมโทรม อยางไรก็ ดี ปรากฏวาในชวงที่มีการ

สัมปทานไมในพื้นที่ตําบลแมทานั้น ชาวบานไดรวมตัวกันเพื่อขอรองกับทางบริษัทไมใหตัดไมบริเวณขุนหวยแม

บอน ทั้งนี้เพราะเปนพื้นที่ปาตนน้ําที่มีความสําคัญตอการดํารงชีพของชุมชนเปนอยางมาก ชาวบานแมทาได

อาศัยน้ําจากบริเวณตนน้ําหวยแมบอนสําหรับ การอุปโภค และการเกษตร เมื่อการขอรองกับบริษัทประสบ

ผลสําเร็จ ชุมชนไดตกลงรวมกันในการประกอบพิธีกรรมเลี้ยงผีขุนน้ําเพื่อปกปองรักษาปา และกลายเปนพื้นที่

พิธีกรรมเลี้ยงผีขุนน้ํามาอยางตอเนื่องจนถึงปจจุบัน

ในชวงที่มีการสัมปทานปาไมนั้นมีการสรางถนนเขามาในพื้นที่ สงผลใหการเดินทางสะดวกมากขึ้น ใน

ระยะตอมามีพอคานําเมล็ดพันธุพืชเศรษฐกิจเขามา สงเสริมในชุมชนแมทา ซึ่งไดทําใหชาวบาน มีการจับจอง

และบุกเบิกพื้นที่ปาที่ครั้งหนึ่งเคยเปนพื้นที่สัมปทานปาเพื่อปลูกพืชเศรษฐกิจมากขึ้น โดย ในชวงแรกชาวบาน

เริ่มจากการปลูกยาสูบ รวมกับมีอาชีพตัดไมขายเพื่อใหเปนฟนสําหรับโรงบมใบยาสูบ ตอมาเมื่อกิจการโรงบม

ใบยาสูบขาดทุนจึงเลิกกิจการไป ชาวบานจึงหันมาปลูกพืชเศรษฐกิจอื่น ๆ เชน ถั่วลิสง หอมแดง ในชวงป

พ.ศ.2526 มีบริษัทเขามาติดตอชุมชนผานกํานันตําบลทาปลาดุก อําเภอแมทา จังหวัดลําพูน ซึ่งเปนตําบลที่อยู

1 ระบบเหมืองฝายเปนระบบการจัดการน้ําระบบหนึ่ง โดยอาศัยภูมิปญญาทองถิ่นเขามาจัดการ การจัดสรรน้ําใหกับคนที่อยู

ทายเหมืองฝายที่ชาวบานเรียกวา ลูกฝาย จะมีสัญญาประชาคมรวมกันของผูใชน้ําวา การจัดสรรรับน้ําเขาที่นา จะตองมีการ
จัดการดูแลซอมแซมเหมืองฝายรวมกันทุกๆ ป รวมไปถึงมีบทลงโทษสําหรับผูที่กระทําความผิดหรือฝาฝนกฎระเบียบเหมือง

ฝาย เมื่อมีการละเมิดกฎระเบียบของเหมืองฝายคนที่มีหนาที่พิจารณาโทษ ชาวบานเรียกวา แกฝาย ซึ่งเปนบุคคลสําคัญที่ถูก

เลือกมาจากชุมชนผูใชน้ําจากเหมืองฝาย คนที่ถูกเลือกเขามาตองเปนบุคคลที่มีความเปนธรรม และสามารถจัดสรรน้ําใหกับลูก
สมาชิกฝายไดใชกันอยางทั่วถึง

31